Bộ Luật hàng hải Việt Nam năm 2015, điều 159 nêu: “1. Theo yêu cầu của người giao hàng, người vận chuyển có nghĩa vụ ký phát cho người giao hàng một bộ vận đơn. 2. Vận đơn có thể được ký phát dưới các dạng sau: a) Ghi rõ tên người nhận hàng, gọi là vận đơn đích danh và điều 162, khoản 3 ghi: “Vận đơn đích danh không được chuyển nhượng. Người có tên trong vận đơn đích danh là người nhận hàng hợp pháp”. Vận đơn là “vận đơn đích danh”, tuy vậy, tại cảng trả hàng, có trường hợp người vận chuyển yêu cầu phải nộp vận đơn và có trường hợp lại không yêu cầu. Cần lưu ý gì?
Hiện nay có 2 quan điểm hoàn toàn trái ngược nhau ở một số nước để bạn đọc tham khảo. Mỗi quan điểm đều có cơ sở, lý lẽ riêng.
Tham khảo tài liệu về một vụ tranh chấp mà người viết nhận được từ một hãng luật khá nổi tiếng trên thế giới (Shipping law update, Issue 9, Autumn 2002, Ince & Co) thì thấy có một vụ kiện như sau:
Voss Peer (nguyên đơn) kiện APL Co Pte Ltd (bị đơn), tham chiếu (2002) 3SLR, tại Toà phúc thẩm Singapore (Singapore Court of Appeal). Nguyên đơn bán một xe ôtô cho Seohwan – một công ty của Hàn Quốc – và chở trên tàu của bị đơn. Bị đơn phát hành một vận đơn có ghi ở phần “người nhận hàng” (consignee) là “Seohwan” nhưng không có từ “to order” kèm theo nên được coi là “vận đơn đích danh” (và còn có tên gọi khác là “straight consigned bill of lading” với ý nhấn mạnh là giao thẳng, trực tiếp cho đúng người nhận hàng có tên trên vận đơn).
Chủ tàu/người vận chuyển đã giao chiếc ôtô đó tại cảng trả hàng (port of destination) mà không thu hồi vận đơn từ người nhận hàng là Seohwan. Giữa người bán hàng (nguyên đơn) và người mua hàng (người nhận hàng) “có vấn đề” về thanh toán tiền hàng (tiền mua ôtô) nên đã xảy ra kiện tụng giữa người bán hàng và chủ tàu/người vận chuyển (bị đơn) để đòi bồi thường thiệt hại. Toà phải xem xét, nhận định và đưa ra quyết định là có cần phải thu hồi vận đơn trước khi trả hàng (ôtô) cho người nhận hàng hay không.
Bị đơn cho rằng “Straight B/L” là loại vận đơn không giao dịch được (non-negotiable), tương tự như hay giống với (analogy) “sea waybill” nên không cần phải xuất trình (nộp) vận đơn khi trả hàng (effect delivery). Tuy vậy, Tòa phúc thẩm đã phân biệt “vận đơn đích danh” với “sea waybill” và phán rằng với “vận đơn đích danh” cũng như với bất kỳ loại vận đơn nào, chủ tàu/người vận chuyển chỉ được giao hàng khi có xuất trình (nộp) vận đơn. Toà còn phán rằng nếu muốn vận đơn loại này chỉ có tác dụng như “sea waybill” thì phải thể hiện rõ ý định này bằng cách có thể là ghi ngay lên vận đơn hoặc có văn bản khác thoả thuận như vậy.
Trong một vụ kiện khác từ cùng nguồn tài liệu trên, có liên quan đến “vận đơn đích danh” (The Rafaela S [2002] 2LLR 403, langley J), toà lại phán rằng không cần phải xuất trình “vận đơn đích danh” khi nhận hàng. Luật có liên quan ở đây là Bộ luật hàng hải Anh (UK COGSA 1971), tòa cho rằng “vận đơn đích danh” không phải là một vận đơn theo nghĩa của section 1(4) của Bộ luật này vì vận đơn phải là “chứng từ về quyền sở hữu” (document of title) – chứng từ mà theo luật hàng hải, quyền sở hữu hàng hoá có thể được thực hiện, chuyển nhượng một cách đơn giản là ký hậu (endorse). Trong khi đó “vận đơn đích danh” lại không có chức năng này nên không phải là… vận đơn và vì thế không cần phải xuất trình khi nhận hàng ngay cả khi trên vận đơn có dòng chữ in sẵn là phải xuất trình (khi nhận hàng). Nguyên văn bằng tiếng Anh như sau: “The court decided that a straight bill of lading was not a bill of lading within the meaning of Section 1 (4) because the reference under that section was to a bill of lading as a “document of title”. A “document of title” was a document by which ownership in the goods themselves could be transferred simply by endorsing the document. This was not a characteristic of a straight consigned bill of lading”. “The court also stated, obiter, that presentation of a straight consigned bill of lading by the consignee was not necessary in order to obtain delivery notwithstanding printed wording on the front of the bill requiring surrender of the bill against delivery”.
Với thực tế như trình bày trên đây thì không thể “coi thường” loại vận đơn này về mặt có phải xuất trình (nộp) hay không cần xuất trình (nộp) khi nhận hàng và để tránh tranh chấp, người thuê vận chuyển/người giao hàng nên trao đổi trước với chủ tàu/người vận chuyển về loại vận đơn này để xử lý cho phù hợp với ý định của mình.
Ngô Khắc Lễ (Visaba)
