Trong thực tế thuê tàu định hạn, đã xảy ra trường hợp khi đi biển, Thuyền trưởng tự ý thay đổi tuyến đường đi thông thường của tàu làm cho thời gian đi biển bị dài hơn với lý do có dự báo thời tiết xấu nhưng sau đó thời tiết xấu thực tế lại không xảy ra. Người thuê định hạn cho rằng họ có quyền đòi chủ tàu phải chịu khoảng thời gian kéo dài thêm này. Quan điểm này có đúng không?
Địa vị pháp lý của Thuyền trưởng được quy định trong luật và tập quán hàng hải quốc tế. Theo “Bộ luật Hàng hải Việt Nam năm 2015” (điều 52) thì “1. Thuyền trưởng là người có quyền chỉ huy cao nhất ở trên tàu biển, chỉ huy tàu theo chế độ thủ trưởng. Mọi người có mặt trên tàu biển phải chấp hành mệnh lệnh của thuyền trưởng. 2. Thuyền trưởng chịu sự chỉ đạo của chủ tàu hoặc người thuê tàu, người khai thác tàu; trường hợp cần thiết để bảo đảm an toàn hàng hải, an ninh hàng hải, bảo vệ môi trường trong khi vận hành tàu, thuyền trưởng có thể tự mình quyết định nhưng sau đó phải báo cáo với chủ tàu hoặc người thuê tàu, người khai thác tàu”.
Thuyền trưởng “chịu sự chỉ đạo” nói trên của người thuê tàu trong việc khai thác tàu vì mục đích kinh tế nhưng trong việc hành hải (navigation), điều khiển tàu thì thuyền trưởng là người phải tự đánh giá, quyết định mọi vấn đề có liên quan đến hành trình, chẳng hạn như tuyến đường đi, tốc độ, cảng ghé lánh nạn… Thuyền trưởng là người chịu hoàn toàn trách nhiệm về an toàn của thuyền viên, hàng hoá và tàu biển. Với cương vị cao nhất trên tàu, thuyền trưởng phải thực hiện mọi công việc có liên quan đến quyền hạn, trách nhiệm của mình một cách thận trọng nhất và với kỹ năng cao nhất, có toàn quyền quyết định tuyến đường, tốc độ của tàu sao cho an toàn nhất cho dù thời gian có thể dài hơn so với bình thường.
Theo “Bộ luật Hàng hải Việt Nam năm 2015″, điều 53 (khoản 5, 11 và 13) thì Thuyền trưởng có các nghĩa vụ sau: “5. Áp dụng mọi biện pháp cần thiết để bảo vệ tàu biển, người và các tài sản khác trên tàu biển… 11. Thực hiện mẫn cán các nhiệm vụ thuộc chức trách của mình theo đúng lương tâm nghề nghiệp. 13. Thực hiện nghĩa vụ khác theo quy định của pháp luật.”
Khi người thuê tàu định hạn thấy thời gian hành trình bị kéo dài và cho rằng như vậy là không hợp lý, họ có quyền khiếu nại hay khởi kiện. Tòa án và Trọng tài luôn ủng hộ quyết định của Thuyền trưởng với điều kiện quyết định đó phải là một quyết định hợp lý trong hoàn cảnh “đương thời” và cho rằng người thuê tàu định hạn phải chịu khoảng thời gian kéo dài thêm. Nếu cần thiết thì có thể trưng cầu giám định để xác định xem với trình độ trung bình của một Thuyền trưởng thì xử lý tình huống như vậy có hợp lý không. Ví dụ, để tránh thời tiết xấu, Thuyền trưởng quyết định cho tàu đi một tuyến đường khác dài hơn tuyến đường đã định nhưng sau đó tuyến đường bỏ qua (không đi) lại không bị nguy hiểm thì như nói ở phần trên, cần xem xét là quyết định như vậy có hợp lý không với trình độ trung bình của một Thuyền trưởng, với cỡ tàu tương đương trong tình trạng thời tiết tương tự…
Quyền hạn và trách nhiệm của Thuyền trưởng được xác định rất rõ trong phán quyết của Tòa án, Trọng tài thông qua các vụ xét xử có liên quan đến vấn đề nói trên. “Trong một vụ tranh chấp khác được đưa ra Trọng tài Luân Đôn, đăng trong cuốn BIMCO Bulletin 2/85 trang 7972-7973, Hội đồng Trọng tài đã ra phán quyết rằng Thuyền trưởng là người chịu trách nhiệm cao nhất đối với sự an toàn của tàu và hàng hóa. Ông ta là người có toàn quyền quyết định các vấn đề xảy ra ngay tại chỗ. Ông ta cũng là người có thể đánh giá một cách chính xác nhất những rủi ro và nguy hiểm mà tàu gặp phải. Những quyết định của ông ta không thể bị nghi ngờ trong tình trạng khẩn cũng như sau này của những người ngoài cuộc ngồi thư giãn trong những căn phòng đầy đủ tiện nghi mà tỏ thái độ nghi ngờ hay “bình phẩm” về quyết định đó của Thuyền trưởng sau khi sự việc đã xảy ra”. “In another London arbitration award reported on pages 7972-7973 of BIMCO Bulletin 2/85 it was held by arbitrators that the Master was primarily responsible for the safety of his ship and cargo. He was the paramount authority for decisions made on the spot. He was the person who could best assess the risks and dangers to which the vessel was exposed. His decisions could not be challenged during an emergency or later with hindsight by outsiders ensconced in comfortable offices on shore.” (“Check before fixing! 2003-2004” của BIMCO Publications A/S, trang 118).
Như vậy, người thuê tàu định hạn không có quyền đòi chủ tàu phải chịu khoảng thời gian kéo dài do tàu phải đi một quãng đường dài hơn vì lý do dự báo có thời tiết xấu để bảo đảm an toàn cho tàu và hàng hóa.
Ngô Khắc Lễ (Visaba)
