Tàu biển đến các cảng ở miền nam Việt Nam, trong đó có Sài Gòn, chưa kịp trả hàng cho người nhận hàng trước ngày thống nhất đất nước (30/4/1975) phải tuân theo quy định của chế độ mới về việc trả hàng cho người được phép nhận hàng mà không thực hiện theo nghiệp vụ thông thường về vận đơn. Nhiều ngân hàng của chế độ cũ là người nhận hàng thuộc vận đơn theo lệnh (to order bill of lading) không còn được phép ký hậu (endorse) như đã định để chuyển nhượng vận đơn (chứng từ sở hữu hàng hóa và là một trong những chứng từ quan trọng nhất trong vận tải biển, mua bán, bảo hiểm) mà buộc phải “ký hậu” theo chỉ định cơ quan có thẩm quyền của chế độ mới. Kèm theo đây là một trong những vận đơn cuối cùng của một tàu biển thuộc một hãng tàu của Mỹ chở hàng từ Mỹ đến Sài Gòn trong tháng 4 năm 1975. Mấy chục năm sau đó, cũng chính hãng tàu này – APL (American President Lines) – đã đưa tàu trở lại cảng Sài Gòn. Đây là một trong những hãng tàu container và dịch vụ logistics hàng đầu thế giới, có trên 170 năm lịch sử, vận chuyển hàng hóa bằng đường biển đến nhiều nước trên thế giới với lịch trình đều đặn.
Một số nội dung của vận đơn bao gồm: Tên tàu biển: “President Jefferson” (Tổng thống Jefferson – một tổng thống Mỹ), cảng bốc hàng: “New York”, cảng dỡ hàng: “Saigon”, vận đơn ký ngày 5/3/1975 tại New York (vận đơn nhận để bốc), ngày hàng thực bốc lên là 21/3/1975 (xem dấu hình chữ nhật có ghi “validated”). Tàu đến cảng Sài Gòn trong khoảng nửa cuối tháng 4 năm 1975. Người giao hàng là “Interose Corporation Inc. 12 […] Ave. of the Americas, New York, N.Y.”, người nhận hàng là “Theo lệnh của Ngân hàng thương mại quốc tế Trung Hoa” (Order of: The International Commercial Bank of China), địa chỉ thông báo (Notify Party/Intermediate Consignee): “Huynh Ngoc My Cong ty “My Tok”, 46, Bui – Chu, Sai Gon, So. Vietnam”. Hàng hóa là 88 kiện phốt phua kẽm (zinc phosphide) sản xuất tại Mỹ. Có 3 dòng chữ nhỏ ở phần gần giữa vận đơn in quy định của Mỹ: “Luật của Mỹ cấm đưa những hàng hóa này đến các nước trong khối Liên Xô, Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, Bắc Triều Tiên, những khu vực do cộng sản Việt Nam, Cu ba kiểm soát, hoặc nam Rô-đê-di-a trừ phi được Mỹ cho phép”. Ngân hàng thương mại quốc tế Trung Hoa đã buộc phải ký hậu, chuyển nhượng vận đơn theo quyết định của tổ chức có thẩm quyền thuộc Ủy ban quân quản Sài Gòn – Gia Định như sau: “Sau khi thanh toán mọi chi phí, yêu cầu giao hàng theo lệnh của “Tổng Công ty Vận tải Ngoại Thương” (Vietnam Foreign Trade Transport Corporation”. Chữ “Transport” lẽ ra phải viết là “Transportation” mới đúng với tên bằng tiếng Anh của Tổng Công ty này nhưng đây là một doanh nghiệp nhà nước thuộc Bộ Ngoại thương của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa thời bấy giờ nên họ có toàn quyền xử lý lô hàng (ký hậu bỏ trống – endorsed in blank, hoặc ra lệnh tiếp – … to the order of…) mà không cần sửa chính tả từ này.
50 năm thống nhất đất nước (30/4/1975). Bản giấy của bản gốc vận đơn này (the original bill of lading) – được người viết lục tìm trong một kho giấy tờ, tài liệu chuẩn bị thanh lý (bán ve chai/đồng nát/giấy vụn) tại Thành phố Hồ Chí Minh vào khoảng nửa cuối những năm 80 của thế kỷ trước – đã tái hiện lịch sử về cách trình bày, chi tiết của một vận đơn cách đây nửa thế kỷ với việc ký hậu vận đơn thú vị và chưa từng có trong lịch sử hàng hải Việt Nam.
(Nhân dịp này, xin được tặng hãng tàu APL bản mềm vận đơn).
Ngô Khắc Lễ
